Đánh giá Tết Hàn Thực là gì? Tìm hiểu phong tục Tết Hàn Thực của người Việt Nam

Từ lâu hình ảnh bánh trôi, bánh chay được xem là biểu tượng đặc trưng của Tết Hàn Thực. Vậy Tết Hàn Thực là gì, bắt nguồn từ đâu? Tại sao bánh trôi, bánh chay lại liên quan đến ngày này? Cùng tìm hiểu về Tết Hàn Thực thông qua bài viết dưới đây nhé!

1. Tết Hàn Thực là gì?

– Khái niệm

Tết Hàn Thực hay còn gọi là Tết bánh trôi bánh chay diễn ra vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch. Hàng năm, cứ mỗi dịp lễ đến con cháu sẽ trở về, cùng nhau đi tảo mộ, chuẩn bị bánh trôi, bánh chay để lễ Phật và cúng gia tiên. Tết Hàn Thực năm 2021 sẽ diễn ra vào thứ tư, ngày 14, tháng 4.

Ảnh minh họa cho Tết Hàn Thực

Tết Hàn Thực từ lâu đã trở thành một nét văn hóa truyền thống của người dân Việt Nam, Trung Quốc hay các cộng đồng Việt Kiều, Hoa Kiều ở nơi xứ người. Chữ “Hàn” trong tiếng Hán và tiếng Nôm có nghĩa là lạnh, còn “thực” mang ý nghĩa là đồ ăn hoặc thực phẩm, hiểu một cách đơn giản Tết Hàn Thực chính là Tết ăn đồ lạnh.

– Nguồn gốc

Tết Hàn Thực theo dòng thời gian và sự giao lưu văn hóa đã du nhập và tồn tại trong đời sống người Việt từ lâu nhưng ít ai để ý đến nguồn gốc của nó. Khởi nguồn của Tết Hàn Thực được cho là từ Trung Quốc và được biết đến rộng rãi bởi tiểu thuyết Đông Chu liệt quốc. Theo văn hóa của người Trung Quốc, Tết Hàn Thực là ngày tưởng niệm Giới Tử Thôi chết cháy.

Ảnh minh họa cho nguồn gốc Tết Hàn Thực

Tương truyền rằng, đời Xuân Thu, vua của nước Tấn – Tấn Văn Công gặp loạn phải bỏ xứ lưu vong. Trong quá trình chạy loạn gian khổ đã gặp được một người hiền sĩ là Giới Tử Thôi nguyện ý giúp đỡ, đồng cam cộng khổ cùng Tấn Văn Công mười chín năm trời. Về sau, Tấn Văn Công trở thành vua nước Tấn đã trọng thưởng rất lớn cho những người có công phò trợ nhưng lại bỏ quên công lao của Giới Tử Thôi.

Ảnh minh họa vua Tấn gọi Giới Tử Thôi về nhận thưởng

Tuy bị bỏ quên nhưng Giới Tử Thôi lại không một chút oán hận với Tấn Văn Công mà cùng mẹ lui về rừng ở ẩn. Mãi sau này, khi Tấn Văn Công nhớ ra, đã cho người mời về và hạ lệnh đốt rừng, ý muốn thúc ép Giới Tử Thôi rời rừng nhận thưởng nhưng ông nhất quyết không chịu đi và cuối cùng bị thiêu cháy. Vua Tấn vì thương xót cho ông, đã hạ lệnh trong dân gian phải kiêng đốt lửa ba ngày, chỉ ăn đồ nấu sẵn để tưởng niệm Giới Tử Thôi. Từ đó đã hình thành nên Tết Hàn Thực – Tết ăn đồ lạnh.

Ảnh minh họa cho bánh trôi bánh chay

Mặc dù Tết Hàn Thực có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng trong quá trình du nhập vào Việt Nam, nó đã được hợp nhất với Tết bánh trôi, bánh chay, Tết tháng 3 của người Việt. Khác với người Trung Quốc, Tết Hàn Thực của Việt Nam vẫn nổi lửa, mọi việc nấu nướng vẫn diễn ra bình thường và dùng bánh trôi, bánh chay là thức ăn nguội để cúng tổ tiên.

– Ý nghĩa

Trong văn hóa của người Việt, Tết Hàn Thực là dịp để con cháu hướng về cội nguồn, tưởng nhớ tổ tiên. Trong Tết Hàn Thực, người Việt thường dùng những món ăn đã nấu chín, để nguội như bánh trôi, bánh chay để dâng lên tổ tiên, bày tỏ tấm lòng thành kính. Một số gia tộc hay những gia đình lớn sẽ có truyền thống đi tảo mộ, thăm viếng, tưởng nhớ công ơn dưỡng dục của người đã khuất.

2. Một số phong tục ngày Tết Hàn Thực

– Ăn bánh trôi, bánh chay

Bánh trôi, bánh chay là món ăn của người Việt trong ngày Tết Hàn Thực. Việc dùng bánh trôi, bánh chay để cúng mang nhiều ý nghĩa tốt đẹp, thể hiện được nét đặc sắc riêng của nền ẩm thực Việt Nam.

Nguyên liệu để làm nên những chiếc bánh trôi, bánh chay tròn vo, trắng bóc là bột gạo nếp thơm. Đây là hình ảnh tượng trưng cho nền văn minh lúa nước lâu đời của dân tộc Việt Nam, là thành quả lao động vất vả của mỗi người dân Việt muốn dâng lên ông bà, tổ tiên để bày tỏ lòng thành kính.

Ảnh minh họa cho bánh trôi

Những chiếc bánh trôi to tròn, núng nính được bày cạnh nhau còn là hình ảnh tượng trưng cho bọc trăm trứng trong sự tích Âu Cơ và Lạc Long Quân. Người Việt thông qua hình ảnh bánh trôi, bánh chay để tưởng nhớ về tổ tiên, tiếp nối truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của cha ông.

Ảnh minh họa việc chuẩn bị bánh trôi bánh chay thông qua điện thoại thông minh

Thưởng thức những chiếc bánh trôi, bánh chay trắng, tròn hòa quyện với nước đường ngọt dịu, thanh mát đã là một điều không thể thiếu trong ngày Tết Hàn Thực. Ngày nay việc chuẩn bị bánh trôi, bánh chay lại càng thuận tiện và dễ dàng, với sự hiện đại của công nghệ chỉ cần có trong tay chiếc điện thoại thông minh, bạn có thể dễ dàng đặt mua nguyên liệu làm bánh hoặc tìm kiếm cách thức chế biến bánh trôi, bánh chay cho ngày lễ của mình.

– Mâm cúng trong Tết Hàn Thực

Tín ngưỡng thờ cúng của văn hóa Việt Nam từ lâu đã luôn được đề cao và xem trọng. Mâm cỗ cơ bản của người Việt trong Tết Hàn Thực gồm: Bánh trôi, bánh chay, hương, hoa, trầu, cau, mâm ngũ quả và nước. Trong lễ cúng Tết Hàn Thực, dù to hay nhỏ thì không thể thiếu đi yếu tố quan trọng nhất trong mâm cỗ đó chính là bánh trôi, bánh chay đi kèm theo nó là nén hương, hoa tươi, trầu cau, mâm ngũ quả do chính tay gia chủ cẩn thận chọn lựa.

Ảnh minh họa cho mâm cúng ngày Tết Hàn Thực

– Một số lưu ý của người Việt đối với Tết Hàn Thực

Ngày nay, nhiều gia đình thường dùng bánh trôi, bánh chay nhiều màu sắc cho mâm cúng trong Tết Hàn Thực của mình. Theo các chuyên gia văn hóa, điều này đã làm biến đổi đi ý nghĩa vốn có của ngày Tết Hàn Thực.

Ảnh minh họa bánh trôi, bánh chay ngũ sắc

Theo truyền thống bánh trôi nguyên bản có màu trắng, hình tròn, đầy đặn thể hiện cho khát vọng về những điều tốt đẹp, viên mãn trong cuộc sống. Mâm cỗ trong ngày Tết Hàn Thực không cần quá long trọng, bày vẽ các thủ tục tốn kém mà chỉ cần thành tâm chuẩn bị và nguyện cầu những điều tốt đẹp, an lành trong cuộc sống.

3. Tết Hàn Thực có phải Tết Thanh Minh?

Tết Thanh Minh và Tết Hàn Thực không hề giống nhau. Tết Thanh Minh thường được tính theo lịch dương và không có ngày cố định. Thường sẽ bắt đầu vào ngày mùng 4, mùng 5 của tháng 4, sau khi kết thúc tiết xuân phân và kết thúc vào ngày 20 hoặc 21 tháng 4. Trong khi Tết Hàn Thực được cố định vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm.

Ảnh minh họa phân biệt Tết Thanh Minh và Tết Hàn Thực

Tuy nhiên, tại một số địa phương người ta vẫn thường gộp hai dịp này làm một, nên đã làm một số người hiểu nhầm Tết Thanh Minh và Tết Hàn Thực là một. Nhưng cũng có một số khu vực khác lại không ăn Tết Thanh Minh mà chỉ ăn Tết Hàn Thực và việc tảo mộ sẽ được thực hiện vào dịp giỗ tổ, giỗ họ hoặc cuối năm.

Xem thêm